gan

[ga:n]

Arteriýa we wena damarlary arkaly organizmiň ähli ýerine aýlanyp durýan we bedeniň ähli kletkalaryny iýmitlendirýän gyzyl reňkli suwuklyk.

∙ Şu giň sährada at toýnagynyň çukanak gazmadyk, adam gany dammadyk bir daban ýeri ýokdy. («Sowet edebiýaty» žurnaly)

∙ Nähak gan ýerde ýatmaz ahyryn. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)

◊ gan aglamak — seret aglamak

∙ Ömür söwdasynda köpi utulyp, Gan aglardy garry-goja çatylyp. (N. Pomma, Saýlanan Esreler)

∙ Bagdan geldi ganlar aglap, ýürek bilen bagryn daglap. («Görogly» eposy)

◊ gan almak

1) Könelişen söz Kesel bejermek üçin bedeniň belli bir ýerini çirtip gan çykarmak.

∙ Keselliniň maňlaýyndan gan aldylar.

2) Duşman tarapyndan öldürilen adamyň üçin, olardan birini öldürmek (köne däp boýunça).

∙ Gadam jan, balam! Meniň oglum boljak bolsaň, meniň ganymy gandarymdan al! (G. Muhtarow, G. Seýitliýew, Çopan Ogly)

◊ gan çaýkamak

1) Uruş edip gyrmak, kän adam öldürmek;.

2) Azap bermek, gün bermezlik.

◊ gan dökmek — Ýowuz uruşmak, aldym-berdimli söweşmek, gan döküşikli urşa gatnaşmak, gan döküp uruşmak.

◊ gan eňremek — seret eňremek

◊ gan garyşmak — Ýerliksiz gaharlanyp, azgyrylyp öz garamagyndaky adamlary, maşgalaňy gorkuzmak, horlanmak.

◊ gan gitmek — Gan dökülmek, gan akmak.

∙ Çünki ýarasyndan gan gidip, onuň ýene essi aýylyp, ýüregi çaşyp başlady. (A. Gowşudow, Eserler)

◊ gan gyzmak — Gaharyň gelmek, gaharlanmak.

∙ Nädogry işe ganym gyzyp başlady. («Tokmak» žurnaly)

◊ gan içmek — Nähek adam öldürmek.

∙ Jellatlar gan içip, keýpini çaglap, Garyby dünýäde her eden kanun. (N. Pomma, Saýlanan eserler)

◊ gan öýmek — Urgy, gapjama-gygyş zerarly teniň belli bir ýeriniň gan ýygnanyp gögermegi.

∙ Onuň ýüzi tutuşlaýyn besse-besse, menek-menek gan öýüpdir. (A. Gowşudow, Saýlanan eserler)

◊ gan şaçmak — Uruşda, söweşde gan dökmek, söweşmek.

∙ Eýran şalarynyň leşgerleri sansyz gezek ganlaryny saçypdy. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)

◊ gan ysy gelmek — Ölüm howply bolmak, uruş, ölüşme howatyrly bolmak.

∙ Dogry, elbetde, bu işden gan ysy gelýär, olar adam öldürmegi suw içençe-de görenok. («Türkmen Pýesalary»)

◊ gan ýöremek — Ysgyna gelmek.

∙ Gam bilen gussa gark bolan tukat kolkozçylaryň ýürekline kuwwat gelip, damarlaryna gan ýöredi. (A. Gowşudow, Eserler)

◊ gan ýuwutmak — Agyr horluk çekmek, zorluk görmek.

◊ gana boýamak — Urup, urşup, üsti-başyny gan etmek.

◊ gana suwsamak — Päl azyp, adam öldürmegi, gan dökmegi islemek, höwes etmek.

◊ gany gaçmak

1) Bir zatdan gorkup ýa-da syrkawlap, reňkiň agarmak, ýüzüň agarmak;.

2) Gaharyň galmak, gaharlanmak.

∙ Umsagülüň gany gaçyp, gara dodaklary müňküldejek bolanda, Halnazar, onuň öňüni gabzady. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)

◊ gany gaçyk — Ýüzünde gan-pet bolmadyk, reňki ak.

∙ Aýna şol gelene seredip, onuň ganynyň gaçykdygyny, balkyldaýan gözleriniň şöhlesiz görünýänini syzdy. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)

◊ gany gaýnamak — Gyzgyn hyjuw döremek, ganyň güýçli gyzmak.

∙ Kim beripdir kakasyna nagany, Ýaş oglanyň birden gaýnady gany. (M. Seýidow, Gijeki Myhman)

◊ gany gyzgyn — Sähel zada gahary gelýän gaharjaň.

∙ Gadam örän ýaş ýigit, gany gyzgyn ýigit. (G. Muhtarow, G. Seýitliýew, Çopan Ogly)

◊ gany sowamak — Gahary gaçmak, köşeşmek.

∙ Maralyň gany sowamandy. (N. Saryhanow, Saýlanan eserler)

◊ gany ýerinde — Jany sag, ýüzi gyzaryp duran, sagat.

◊ ganyna galmak — Nähek öldürmek.

∙ Iki adamyň ganyna galdy. («Sowet edebiýaty» žurnaly)

◊ ganynny soramak — Köne adat boýunça öldirilen adamyň hununy sormak, ar almak.

∙ Şonuň üçin-de bularyň ganyny sormaga het edip bilen adam bolmady. («Sowet edebiýaty» žurnaly)

◊ ganyny geçmek — Könelişen söz Adam öldüreniň günäsini geçmek.

∙ Ýagşy seniň üçin men bu derwezabanyň ganyny geçýärin. (A. Gowşudow, Powestler we hekaýalar)

◊ ganyny gyzdyrmak — Gaharyny getirmek, janyňy ýakmak.

∙ Siz nähak ýere Wolstnoý aganyň ganyny gyzdyrdyňyz. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)

◊ ganyny sormak — Rehimsiz horlamak, köp işletmek, ýowuz eksplautirlemek.

◊ ganyňy gaçyrmak — Bir zada gaty gaharlanmak, reňkiňi ak tam etmek.

∙ Ýaňy daň ýagtylanda, ýüzüniň ganyny gaçyryp, Hoşly Aman poşçynyň öýüne geldi. (A. Gowşudow, Eserler)

∙ Itiniň aýylganç uwlap, bagry bilen süýşüp, howla girenini gören Gulman ýüzüniň ganyny gaçyryp, derwezäniň agzyna çykdy. (A. Gowşudow, Powestler we hekaýalar)

◊ göze gan inmek

1) Kesellilik zerarly gözüň gyzarmak.

2) Gahar-gazaba münmek gazaplanmak.

∙ Hojamyradyň süzgek gözüne gan indi. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)